Ο ΚΑΗΜΕΝΟΣ Ο ΑΡΙΣΤΟΔΙΚΟΣ...

 Το απόσπασμα είναι η έκθεση που έγραψε η 11χρονη Αστραδενή, από το ομώνυμο μυθιστόρημα της Ευγενίας Φακίνου, μετά από την εκδρομή μαζί με τους συμμαθητές της στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο.

" Είναι η πρώτη φορά που πήγα σε ένα τόσο μεγάλο Μουσείο. Είχε ωραία παλιά πράγματα

μέσα. Είχε κολιέ και βραχιόλια που φορούσαν οι αρχαίες κυρίες, είχε και όπλα και μάσκες

που φορούσαν οι αρχαίοι πολεμιστές. Αγάλματα και τεράστια βάζα που τα λένε αμφορείς.

Δυο πράγματα θα θυμάμαι σ' όλη μου τη ζωή από το μεγάλο μουσείο της Αθήνας. Το παιδί

πάνω στο άλογο και τον Αριστόδικο. Δεν μπορώ να πω, ποιο απ' τα δύο μου έκανε πιο

πολύ εντύπωση.

Το παιδί πάνω στο άλογο, νόμιζες ότι θα έδινε μια στο άλογό του κι αυτό θα σαλτάριζε

μακριά απ' τα κάγκελα και τα μουσεία. Κι ότι ελεύθερο θα έτρεχε σ' όλη την Ελλάδα. Θα

ανέβαινε βουνά, θα κατέβαινε πεδιάδες, θα πήδαγε ποταμάκια κι όλο θα έτρεχε χωρίς να

σταματήσει ποτέ.

Νομίζω ότι το παιδί και το άλογο είναι οι πιο φυλακισμένοι άνθρωποι που έχω δει ποτέ

στη ζωή μου...

Κι ο πιο αδικημένος ο Αριστόδικος.

Κανένας δεν τον κοιτάει, κανείς δεν του δίνει σημασία. Όλοι τον προσπερνάνε, για να

σταθούν πέντε μέτρα πιο κει, στο άγαλμα του Δία ή του Ποσειδώνα. Όλοι βλέπουν το

τεράστιο άγαλμα και κανείς, μα κανείς, δε βλέπει τον Αριστόδικο. Ούτε κι εγώ ήξερα ότι

τον λέγαν έτσι. Μου έκανε όμως εντύπωση που το στήθος και το πρόσωπό του ήτανε όλο

γρατζουνιές και χαρακιές. Διάβασα τότε το χαρτάκι που έλεγε, ότι βρέθηκε πριν σαράντα

χρόνια στα Μεσόγεια της Αττικής κι ότι οι χαρακιές στο στήθος και στο πρόσωπο είχανε

γίνει από το αλέτρι του γεωργού.

Εδώ έχει λάθος το χαρτάκι. Έπρεπε να γράφει ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΩΝ. Γιατί στα 2500 χρόνια

που έμεινε θαμμένος ο Αριστόδικος, χιλιάδες γεωργοί θα όργωσαν το ίδιο χωράφι. Και

πάνω στο στήθος του Αριστόδικου θα φυτρώσανε χιλιάδες στάρια τόσα χρόνια. Κι ο

Αριστόδικος έχασε την ομορφιά του από τις χαρακιές αλλά ήτανε καλός κι άφηνε τα στάρια

να φυτρώνουνε και να θρέφουνε τον κόσμο.

Γι' αυτό λέω ότι τον αδικήσαμε. Τον αδίκησαν αυτοί που τον βάλανε δίπλα σ' αυτόν τον

υπέροχο Δία. Αλλά τον αδικήσαμε κι εμείς που δεν του ρίξαμε ούτε ένα βλέμμα. Γι' αυτό

του αφιερώνω αυτήν την έκθεση"

Εντοπίστε κι εσείς ένα έκθεμα στο οποίο θα θέλατε να αφιερώσετε λίγες εικόνες και ένα

μικρό κείμενο. Γράψτε δυο λόγια για να το γνωρίσουμε κι εμείς και προσπαθήστε να μας εξηγήσετε

γιατί το ξεχωρίσατε απ' όλα τα άλλα εκθέματα.

______________________________________

Ο ΑΡΙΣΤΟΔΙΚΟΣ ΕΡΧΕΤΑΙ ΣΤΟ ΦΩΣ

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 1

Άνοιξη του 1944. Ο Κωνσταντίνος Λιάπης, κατά τη διάρκεια εργασιών στον αγρό του, στη θέση Όλυμπος-Άγιοι Σαράντα στα Μεσόγεια της Αττικής, φέρνει στο φως τον περίφημο κούρο του Αριστοδίκου. Ασφαλώς, τη στιγμή εκείνη δεν αντιλαμβανόταν πλήρως τη σπουδαιότητα της τυχαίας ανακάλυψής του. Ούτε λίγους μήνες αργότερα, παραδίδοντας το άγαλμα στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο σε καιρούς δύσκολους για τη χώρα και τους ανθρώπους της, φανταζόταν την ευγνωμοσύνη με την οποία θα περιβαλλόταν το όνομά του για πολλές δεκαετίες. Ο εντυπωσιακός κούρος έστεκε πάνω από έναν τάφο, κατά μήκος της αστικής οδού που συνέδεε το Άστυ της Αθήνας με τα μεταλλεία της Λαυρεωτικής και το ιερό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, προκειμένου να θυμίζει τον νεκρό Αθηναίο άνδρα στους περαστικούς. Η επιγραφή στη βάση δεν αφήνει καμία αμφιβολία για το όνομά του: Αριστόδικος.

https://www.lifo.gr/various/aristodikos-enas-koyros-orosimo-tis-ellinikis-tehnis

 

ΟΙ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΔΙΚΟΥ

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 2

Για κάποιους, το άγαλμα του Αριστόδικου είναι το ωραιότερο δημιούργημα από όλους τους Κούρους. Σήμερα φιλοξενείται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας. Ο αρχαιολόγος Χρήστος Καρούζος –Διευθυντής του Μουσείου (1942-1964)– που τον μελέτησε, υπολογίζει πως θα πέθανε στα 25 του χρόνια, περί το 500 π.Χ.. Σε πολύτιμο μάρμαρο της Πάρου –το ιδανικότερο για το πλάσιμο του σώματος– ζήτησαν οι δικοί του να λαξευτεί ολόγλυφη η μορφή του.

Την έστησαν στον τάφο πλάι στον δρόμο –όπως συνηθιζόταν– έξω από τα κτήματά τους στη θέση “Φοινικιά” της σημερινής ενότητας των Καλυβίων. Μα είκοσι χρόνια αργότερα, πλάγιασαν και το άγαλμα πάνω από το θαμμένο σώμα, το σκέπασαν με χώμα. Να σώσουνε το σήμα του νεκρού από τους Πέρσες, που θα κατέκαιγαν όλη την Αττική. Άφθαρτο σχεδόν και προστατευμένο, το μάρμαρο αναδύθηκε πάλι 25 αιώνες αργότερα. Το 1944, ο κτηματίας στέλνει εργάτες να οργώσουν το χωράφι του. Το άροτρο βρίσκει στην πέτρα. Ξανά και ξανά στην ίδια πέτρα. Πιάνουνε τσάπες να τη βγάλουν. Ξεθάβουν τον Αριστόδικο. Σώμα ακέραιο. Μόνο τα χέρια λείπουν. Και τα πόδια σπάζουν. Από τις μικρότερες πληγές, η πιο ενοχλητική είναι η παραμόρφωση στα μάτια, στα χείλη και στη μύτη, που οφείλονται στο ότι για χρόνια πέρναγε το αλέτρι πάνω από το πρόσωπο. Φορτώνουνε το άγαλμα σε κάρο, το σκεπάζουν με άχυρα, το πάνε στο Μουσείο κρυφά και επεισοδιακά.

Στο άδειο Μουσείο, όλα τ’ αγάλματα κοιμούνται ήδη θαμμένα μες στο χώμα, κάτω από τα δάπεδα των αιθουσών, απ’ τις παραμονές της εισβολής των Γερμανών. Για όποιον επισκεφτεί το Μουσείο σήμερα, θα δει τη φιγούρα του Αριστόδικου στην κορυφή της αίθουσας των Κούρων. Σαν ο πρώτος μεταξύ ίσων.

https://www.saronikos.gr/%CE%BF-%CE%B1%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%8C%CE%B4%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CF%86%CF%89%CF%82/

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 3

Ο ΧΑΜΟΣ ΤΟΥ ΑΡΙΣΤΟΔΙΚΟΥ

Κατά την παραμονή του στο σπίτι, το άψυχο σώμα του Αριστόδικου αφέθηκε στη φροντίδα των γυναικών του στενού οικογενειακού κύκλου. Το έπλυναν, το άλειψαν με λάδι και στη συνέχεια το έντυσαν με σάβανο και άλλα ενδύματα και το στόλισαν με λουλούδια, ταινίες και κοσμήματα πριν πάρει τη θέση του στην ξύλινη νεκρική κλίνη. Σε στενό κύκλο έλαβε χώρα και ο παραδοσιακός θρήνος, με χαρακτηριστικότερες φιγούρες εκείνες των γυναικών που θρηνούσαν τραβώντας τα μαλλιά τους και χτυπώντας τα κεφάλια και τα στήθη τους.

Την τρίτη μέρα μετά τον θάνατο, πολύ νωρίς, πριν από το ξημέρωμα, ξεκίνησε η εκφορά και η βουβή πομπή των πενθούντων κατευθύνθηκε στον τόπο ταφής, οπωσδήποτε κάποιο κομβικό σημείο κατά μήκος της αρχαίας οδού. Μετά τον ενταφιασμό και την απόθεση των κτερισμάτων που θα τον συνόδευαν στη μεταθανάτια ζωή, ο τάφος σφραγίστηκε. Γύρω του θα αφέθηκαν μερικά μικρά αγγεία και ίσως πραγματοποιήθηκαν χοές και σπορά του εδάφους.

Οι συγγενείς και οι στενοί φίλοι επέστρεψαν στην οικία του Αριστόδικου για το παραδοσιακό περίδειπνον, όπου κατά τη διάρκεια του φαγητού συζήτησαν για τον βίο του αγαπημένου τους προσώπου. Το επίσημο πένθος της οικογένειας διαρκούσε για χρονικό διάστημα απροσδιόριστο, τουλάχιστον έως ότου ολοκληρώνονταν όλα όσα απαιτούσαν τα έθιμα, ενώ συχνές ήταν και οι επισκέψεις στο μνήμα, η πρώτη προγραμματισμένη μάλιστα την ένατη ημέρα από το τραγικό γεγονός.

Μετά την ταφή απασχόλησε τους οικείους του το είδος του σήματος που θα ανεγειρόταν πάνω από τον τάφο, ζήτημα ιδιαίτερα σημαντικό στον ελλαδικό χώρο κατά τους αρχαϊκούς χρόνους, καθώς τα επιτύμβια μνημεία θεωρούνταν περίπου το ιερό του νεκρού. Η αριστοκρατική καταγωγή του υπαγόρευσε την επιλογή ενός κούρου για τον σκοπό τούτο, προκειμένου ο αγαπημένος τους να απεικονίζεται, ανεξάρτητα από την ηλικία θανάτου, στην ακμή της ζωής, τη νεανικότητα και την ομορφιά. Η πανάκριβη παραγγελία σε κάποιον από τους διάσημους γλύπτες της εποχής δεν άργησε να γίνει, ενώ τονίστηκε ότι η βάση του αγάλματος έπρεπε να φέρει, σε γενική πτώση όπως συνηθιζόταν, και το όνομά του: Αριστοδίκο(υ). Στα αγάλματα των γυμνών νέων δεν αποδίδονταν τα χαρακτηριστικά συγκεκριμένου ατόμου, συνεπώς η αναγραφή του ονόματος ήταν απαραίτητη για την ταύτιση με τον νεκρό.

H παραγγελία αποτέλεσε μέγιστη πρόκληση για τον γλύπτη και τους βοηθούς του, αφενός γιατί έπρεπε να ικανοποιηθούν πλήρως οι παραγγελιοδότες, αφετέρου γιατί ο ανταγωνισμός μεταξύ των καλλιτεχνών, παραμένοντας πάντα υγιής, ήταν μεγάλος. Επιπλέον, στην Ελλάδα τoυ τέλους του 6ου αι. π.Χ. ο αγαλματικός τύπος του γυμνού νέου είχε ήδη ιστορία εκατό και πλέον ετών. Οι Έλληνες γλύπτες, σε αντίθεση με τους Αιγύπτιους συναδέλφους τους, δεν επαναπαύθηκαν στην αναπαραγωγή τυποποιημένων μορφών. Η αρχική, απόλυτα μετωπική και βαριά –σχεδόν γεωμετρική– απόδοση της ανθρώπινης μορφής εξελισσόταν συνεχώς, με μοναδικό στόχο την ολοένα και πιο φυσιοκρατική, πιο πραγματική απεικόνισή της. Η χρονική συγκυρία, η εξελικτική διαδικασία που χαρακτηρίζει την ελληνική τέχνη μαζί με την ατομική ιδιοσυγκρασία του καλλιτέχνη πρέπει να λειτούργησαν καταλυτικά στη δημιουργία αυτού του θαυμάσιου έργου.

Κούρος του Σουνίου. Ο κολοσσικός κούρος του Σουνίου, ύψους 3,05 μ. Αφιέρωμα στο Ιερό του Ποσειδώνα στο Σούνιο, γύρω στα 600 π.Χ. Η σύγκριση με τον κατά 90-100 χρόνια νεότερο κούρο του Αριστοδίκου αποτυπώνει εύγλωττα την εξέλιξη της ελληνικής τέχνης κατά τους αρχαϊκούς χρόνους. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, αρ. ευρ. 2720. Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO. © Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού / Ταμείο Αρχαιολογικών Πόρων

Ο ανώνυμος γλύπτης του κούρου του Αριστοδίκου, έχοντας πλήρη γνώση της δομής του σώματος και συσσωρευμένη εμπειρία από τα έργα προγενέστερων αλλά και σύγχρονων συναδέλφων του, πέτυχε να αποδώσει, για πρώτη φορά στην ελληνική γλυπτική, την ανθρώπινη μορφή τόσο κοντά στην πραγματικότητα. Το δημιούργημά του μοιάζει έτοιμο να αποκτήσει κίνηση ή, όπως πολύ εύστοχα σχολιάζει ο αείμνηστος αρχαιολόγος Χρήστος Καρούζος, «... o νέος αυτός είναι όλος κρυφή κίνηση... φανερώνει ενέργεια κρυμμένη στο βάθος του σώματος...». Η κινητική ενέργεια του γυμνού νέου εντάσσεται με μαεστρία σε ένα σύνολο απόλυτης αρμονίας, καθώς ο καλλιτέχνης φαίνεται να γνωρίζει καλά ότι ακόμα και η παραμικρή υποψία κίνησης ενός μέλους του σώματος επηρεάζει κάποιο άλλο και είναι ικανή να ταράξει την εύθραυστη ισορροπία του συνόλου, αλλά και της τέχνης. Βέβαια, τους χρόνους εκείνους, ούτε ο ίδιος ούτε οι συνάδελφοί του φαντάζονταν ότι με την επίτευξη της νατουραλιστικής απόδοσης του ανθρώπου θα επηρέαζαν βαθύτατα την τέχνη του δυτικού κόσμου πολλούς αιώνες αργότερα. Άραγε, όμως, υποψιάζονταν ότι είχαν ανοίξει νέους εικαστικούς δρόμους για τους γλύπτες της Κλασικής Περιόδου, ώστε να κατορθώσουν να απεικονίσουν μορφές με ρεαλιστική κίνηση στις τρεις διαστάσεις του χώρου;

Οι συγγενείς του Αριστόδικου μόνο τότε αισθάνθηκαν ότι είχαν ολοκληρώσει μεγάλο μέρος των υποχρεώσεών τους προς τον νεκρό, όταν το άγαλμα στήθηκε πάνω από τον τάφο. Ήταν, πλέον, βέβαιοι για τη διαιώνιση της μνήμης του αγαπημένου τους προσώπου, θυμίζοντας παράλληλα στους περαστικούς της αρχαίας οδού τις αξίες που ενσάρκωνε ένας επιτύμβιος κούρος την εποχή εκείνη. Αποτελούσε σήμα αγαθού και σώφρονα άνδρα, εσωτερικές αρετές που εμπνευσμένα εκφράστηκαν στα λαμπρά, νεανικά σώματα αυτών των αγαλμάτων.

Ο κούρος του Αριστοδίκου, έτοιμος να κινηθεί, ταυτόχρονα όμως και υπομονετικά αδρανής, έστεκε στην αττική ύπαιθρο σαν να πρόσμενε με αγωνία τη νέα εποχή μετά την εκδίωξη του τυραννικού καθεστώτος των Πεισιστρατιδών, τη νέα εποχή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας που προέκυψε από τις μεταρρυθμίσεις ισονομίας και ισοπολιτείας του Κλεισθένη. Συχνά λησμονιέται και από εμάς τους ίδιους, αλλά το πιο σημαντικό ανά την υφήλιο επίτευγμα πολιτισμού, η Δημοκρατία, γεννήθηκε στην καρδιά της πόλης στην οποία ζούμε. 

 Ο κούρος του Αριστόδικου, έτοιμος να κινηθεί, ταυτόχρονα όμως και υπομονετικά αδρανής, σαν να πρόσμενε με αγωνία τη νέα εποχή της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. 

Φωτο: Πάρις Ταβιτιάν/ LIFO.

https://www.lifo.gr/various/aristodikos-enas-koyros-orosimo-tis-ellinikis-tehnis

Πηγές

Boardman J., Ελληνική Πλαστική, αρχαϊκή περίοδος, μτφρ. Σημαντώνη, Μπουρνιά Ε., Aθήνα, 1982, σ. 104 -116 / Καζά Παπαγεωργίου Κ.-Κακαβογιάννη Ο.-Ανδρίκου Ε.- Ντόβα Α., Η αστική οδός (οδός Αθηνών-Σουνίου) στο Κορρές Μ. (επιμ.), Αττικής οδοί, Αρχαίοι δρόμοι της Αττικής, Αθήνα, 2009, σ. 198-211 / Καρούζος Χρ., Αριστόδικος, Αθήνα, επανέκδοση, 1982 / Kurtz D.-Boardman J., Έθιμα ταφής στον αρχαίο ελληνικό κόσμο, μτφρ. Βιζυηνού Ο.-Ξένος Θ, Αθήνα, 1994, σ. 133-143 / Richter G., Kouroi. Archaic Greek youths. A study of the development of the kouros type in Greek sculpture, London, 3rd edition, 1970

ΠΑΡΑΘΕΜΑ 4

https://www.namuseum.gr/new/anoichto-moyseio-ta-ergastiria-syntirisis-apokalyptoyn-ta-mystika-toys-3/

Το Ανοιχτό Μουσείο είναι μια πρωτότυπη δράση του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, που στόχο έχει να γνωρίσει στο ευρύ κοινό τις πολύπλευρες εργασίες που διενεργούνται για την έρευνα, τη συντήρηση και την ανάδειξη των αρχαιοτήτων. Τι συμβαίνει στα εργαστήρια συντήρησης, όταν οι αρχαιότητες ετοιμάζονται να συναντήσουν το φως της δημοσιότητας στους εκθεσιακούς χώρους του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, αλλά και να ταξιδέψουν σε μουσεία και εκθέσεις σε όλο τον κόσμο; Ποιες ειδικότητες συνεργάζονται για τη μελέτη, αποκατάσταση και φροντίδα των αρχαίων που φυλάσσονται στο Μουσείο;

Από τον Νοέμβριο 2016 έως τον Νοέμβριο 2017 θεματικές παρουσιάσεις στους εκθεσιακούς χώρους αποκαλύπτουν στους επισκέπτες τα μυστικά των εργαστηρίων συντήρησης, τιμώντας και υπενθυμίζοντας την υπεραιωνόβια προσφορά του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου ως κέντρου συντήρησης για όλη την Ελλάδα από την αρχή της λειτουργίας του.

Οι παρουσιάσεις, με διάρκεια από μισή έως μία ώρα, περιλαμβάνουν επιτόπια παρατήρηση των εκθεμάτων, παρουσίαση με powerpoint, επιδείξεις τεχνικών με χρήση ειδικών επιστημονικών οργάνων, καθώς και επίσκεψη στα εργαστήρια συντήρησης. Με την προσωπική επαφή με το εξειδικευμένο προσωπικό του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν σημαντικές πτυχές της επιστημονικής του δραστηριότητας.

Στις 2 Νοεμβρίου 2017 και ώρα 12.00 θα πραγματοποιηθεί η πέμπτη παρουσίαση με τίτλο:

Αόρατες στηρίξεις: τα εσωτερικά μυστικά των χάλκινων αγαλμάτων

Από τα τέλη του 19ου αιώνα το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο άρχισε να εμπλουτίζεται με χάλκινα αγάλματα που βρέθηκαν στον βυθό των ελληνικών θαλασσών. Η θάλασσα διατήρησε το πολύτιμο μέταλλο που διαφορετικά θα είχε συληθεί, ανακυκλωθεί και χαθεί οριστικά. Ο Έφηβος των Αντικυθήρων, ο εντυπωσιακός Ποσειδώνας καθώς και το άλογο και ο αναβάτης (τζόκεϋ) που βρέθηκαν στη θαλάσσια περιοχή του Αρτεμισίου είναι μερικά από τα εντυπωσιακά μνημειώδη χάλκινα αγάλματα που θα επισκεφτούμε μέσα στο μουσείο. Με τη βοήθεια προβολής θα παρακολουθήσουμε την εξέλιξη του τρόπου της κρυφής στήριξής τους από τη χρήση εσωτερικών σκελετών που πληγώνουν τα τοιχώματα του έργου στις νέες ανοξείδωτες, αντιστρεπτές και ελεγχόμενες στηρίξεις.